Schemat połączeń elektrycznych Beko Bim15100b

Schematy połączeń elektrycznych Beko Bim15100b są przeznaczone do zastosowania w maszynach i urządzeniach elektrycznych. Są to typowe schematy połączeń, które wykorzystują symbole graficzne do wyświetlenia obwodów i ich wzajemnych połączeń. Schematy są bardzo przydatne w określaniu, jak urządzenia elektryczne są połączone i jak powinny one być zainstalowane. Beko Bim15100b oferuje szczegółowe schematy, które można wykorzystać do wykonania właściwych połączeń i konfiguracji urządzenia.

Ostatnia aktualizacja: Schemat połączeń elektrycznych Beko Bim15100b

Podstawowymi elementami w domowej instalacji elektrycznej są łączniki. Prezentujemy schematy różnych wariantów połączeń łączników.

W każdym schemacie stosuje się pewne ogólne oznaczenia przewodów oraz innych elementów instalacji.

Główne oznaczenia:

• Prąd przemienny:
  L – przewód fazowy (L1 – faza 1, L2 – faza 2 itd. )
  N – przewód neutralny
  PE – przewód ochronny uziemiony
  PEN – przewód ochronny uziemiony i neutralny równocześnie
• Prąd stały:
  L+ – biegun dodatni
  L- – biegun ujemny
  M – środkowy

Typy przewodów - podział ze względu na:

Konstrukcję żyły:
D – drut
L – linka
Lg – linka giętka

Materiał budujący żyły:
A – aluminium
F – stal miękka
brak oznaczeń – miedź

Łączniki jednobiegunowe (pojedyncze)

Przy pomocy tych łączników wykonuje się łączenia w obrębie jednego obwodu działając jak przełącznik oraz obwody dwubiegunowe składające się z pojedynczego przycisku - umożliwia to manipulację w obrębie dwóch obwodów.

Łączniki świecznikowe (seryjny)

Mogą one posiadać dwa albo więcej przycisków i używa się ich do żyrandoli

 

Łączniki schodowe (współpracujący z krzyżowym)

Tego rodzaju łączniki stosuje się w parach - na parterze i piętrze, przełączenie jednego z łączników powoduje zmianę stanu obwodu w konfiguracji otwarty/zamkniety.

Znajdują one zastosowanie na klatkach schodowych. W wersji krzyżowej umożliwiają stosowanie instalacji dla dowolnej liczby kondygnacji. pl/uploads/assets/schematy-podlaczen/lacznik-schodowy-1. jpg" alt="Łącznik schodowy" width="540" height="393"/>

Łączniki zwierne (dzwonkowe, światło)

Łączniki tego typu stosuje się do łączenia w pojedynczym obwodzie. Posiadają sprężynkę, która jednocześnie odbija przycisk powodując rozłączenie obwodu. pl/uploads/assets/schematy-podlaczen/lacznik-zwierny. jpg" alt="Łącznik zwierny" width="548" height="394"/>

Łączniki żaluzjowe

Umożliwiają łączenie w obrębie dwóch oddzielnych obwodów, brak możliwości łączenia ich jednocześnie. Łączniki zwierne mogą być wyposażone w dwa przyciski lub jeden trójstanowy. Używa się ich m. in. do podnoszenia i opuszczania żaluzji. pl/uploads/assets/schematy-podlaczen/lacznik-zaluzjowy. jpg" alt="Łącznik żaluzjowy" width="639" height="349"/>

• 25 marca, 2021
• Anna Wieczorek

Spis treści:

• 1 Jak czytać schematy elektryczne i elektroniczne?
  • 1. 1 Co było pierwsze – schemat czy urządzenie?
• 2 Czytanie schematów elektrycznych i elektronicznych – podstawowe zasady
  • 2. 1 Symbole elementów na schematach ideowych
  • 2. 2 Tworzenie i czytanie schematów elektronicznych w programach komputerowych
  • 2. 3 Podsumowanie
• 3 Schematy elektryczne – FAQ
  • 3. 1 Co to są schematy elektryczne?
  • 3. 2 W czym zrobić schemat elektryczny?
  • 3. 3 Do jakich celów używany jest schemat elektryczny?
  • 3. 4 Jak czytać schematy instalacji elektrycznej?

Czas czytania: 8 min.

Do przedstawiania struktury układów elektronicznych lub elektrycznych używamy tzw. schematów ideowych. Dla projektantów stanowią one podstawowe narzędzie podczas wykonywania dokumentacji: na podstawie schematów tworzy się bowiem np. projekty płytek drukowanych; są one przydatne także jako baza do wykonywania obliczeń. Warto wspomnieć też, że właśnie ze schematów ideowych układów elektronicznych czerpie się dane do sporządzania listy elementów (materiałów), nazywanej z angielskiego BOM (bill of materials). Z tego względu już na samym początku przygody z elektroniką należy nauczyć się czytania takich rysunków – jest to proces, który (tak jak w prawie każdej innej dziedzinie) wymaga po prostu praktyki. I choć biegłości w analizie schematów nie da się zdobyć od razu, to jednak z czasem, po przejrzeniu wielu schematycznych rysunków dojdziesz do wniosku, że zaczynasz je rozumieć, a symbole, linie oraz połączenia na schematach odczytujesz z taką samą łatwością, jak litery w książkach.

Jak czytać schematy elektryczne i elektroniczne?

Dłuższa praktyka w czytaniu schematów pozwala szybko, wygodnie i bezbłędnie rozpoznawać zależności lub połączenia między elementami, ale także – i to jest w sztuce analizowania schematów ideowych kwestia kluczowa – ułatwia zrozumienie, jaka jest logika konstrukcji danego układu, z jakiego typu układem mamy do czynienia i jak ma on działać. Dla osób, które dopiero zaczynają swoją przygodę z czytaniem schematów elektrycznych i elektronicznych, może to się wydawać wręcz zaskakujące, że mając do dyspozycji wyłącznie schemat jesteśmy w stanie przewidzieć, jakie napięcia będą się pojawiały w danych punktach układu, czy też jakie prądy będą w nim płynęły. W rzeczywistości określenie takich danych jest możliwe – to kwestia tylko i wyłącznie praktyki. Dysponując pewnym doświadczeniem można przewidywać nie tylko zachowanie układu, ale też jego parametry i funkcje, a nawet wykrywać błędy projektowe jeszcze przed zmontowaniem i uruchomieniem prototypu.

Co było pierwsze – schemat czy urządzenie?

Choć kwestia ta dotyczy raczej projektowania układów, niż samego czytania schematów, to warto już teraz zaznaczyć, że jako pierwszy powstaje zawsze schemat ideowy urządzenia. Oczywiście na początku nauki elektroniki możesz eksperymentować na zasadzie prób i błędów, podłączając różne konfiguracje prostych układów elektronicznych na płytce stykowej, ale z pewnością w krótkim czasie opanujesz sztukę elektroniki na tyle, by najpierw rozrysowywać układ na papierze lub w programie komputerowym, a dopiero później przenosić go na płytkę prototypową.

Dlaczego projektowanie schematu musi poprzedzać zaprojektowanie płytki drukowanej? Pierwszy powód to fakt, że taki analityczny etap jest dla elektroników po prostu łatwiejszy – o wiele mniej czasu zajmuje rozrysowanie układu i spokojne rozplanowanie poszczególnych elementów, niż umieszczanie ich od razu na płytce. P

o drugie (co ma ogromne znaczenie w przypadku „poważnej”, czyli przemysłowej elektroniki) produkcja prototypu pociąga za sobą koszty i wymaga znacznie więcej czasu, niż schematyczny rysunek. 

Po trzecie, jeżeli projekt powstaje w programie komputerowym należącym do grupy tzw. programów EDA, projekt płytki w naturalny sposób wynika wprost ze schematu – oprogramowanie automatycznie generuje pady lutownicze dla danych elementów oraz wykonuje wstępne połączenia pomiędzy nimi, zaś zadaniem projektanta jest rozmieszczenie elementów i poprowadzenie ostatecznych ścieżek. 

Schemat ideowy przedstawia pewne kwestie w sposób symboliczny, dlatego może zdarzyć się tak, że faktyczne rozmieszczenie elementów elektronicznych lub ich części, jak w przypadku np. wyprowadzeń mikrokontrolerów, będzie prezentować się w rzeczywistości nieco inaczej, niż na schemacie. W dokumentacji urządzenia mamy zatem dwa różne projekty: schemat ideowy oraz konkretny, wykonany na jego podstawie projekt płytki (lub płytek) PCB (ze ścieżkami, ułożeniem elementów itp. ). W artykule skoncentrujemy się na pierwszym wspomnianym typie rysunków.

Czytanie schematów elektrycznych i elektronicznych – podstawowe zasady

Naukę czytania schematów ideowych, a tym samym projektowania ich, należałoby zacząć od kilku podstawowych, powszechnie stosowanych reguł. Po pierwsze: wszystkie połączenia rysujemy za pomocą linii prostych, które łączą poszczególne końcówki elementów. Linie te powinniśmy prowadzić w miarę możliwości pionowo lub poziomo i powinny one krzyżować się pod kątem prostym. Znaczenie ma nawet sam wygląd punktu przecięcia – na to należy zwracać uwagę zarówno przy tworzeniu, jak i czytaniu schematów ideowych! Jeśli dwie linie krzyżują się, ale w punkcie ich przecięcia nie ma kropki, to są to linie niepołączone. Natomiast jeżeli w punkcie przecięcia widoczna jest kropka (pogrubienie), mamy do czynienia z tak zwanym węzłem, czyli po prostu z połączeniem elektrycznym tych dwóch krzyżujących się linii. 

Połączenia powinny być prowadzone w taki sposób, aby czytanie schematu było możliwie jak najprostsze i jak najbardziej intuicyjne. Nie jest również powiedziane, że linii nigdy nie prowadzi się pod kątem innym, niż kąt prosty (czyli inaczej niż poziomo i pionowo). W niektórych sytuacjach wręcz wskazane jest – ze względu na czytelność schematu oraz pewne przyjęte od lat już konwencje rysownicze – aby prowadzić linie ukośnie. Dzieje się tak np. w strukturze tak zwanego „mostka”; choćby klasycznego mostka prostowniczego. Wspomniany układ składa się z czterech elementów (diod prostowniczych) umieszczonych tak, jak zaprezentowaliśmy na rysunku.

W dobrze zaprojektowanym schemacie wszystkie połączenia elementów i ich rozłożenie na rysunku podporządkowane są stałym, logicznym zasadom. Jeśli będziemy przestrzegać tych umownych reguł podczas projektowania układów, zyskamy niemal pewność, że projekt zostanie właściwie odczytany. I tak: przyjętą często na schematach konwencją, której warto się trzymać podczas tworzenia własnej dokumentacji, jest to, aby linie znajdujące się na wyższym potencjale (czyli np. dodatni biegun baterii czy też zasilacza) znajdowały się na schemacie wyżej, niż elementy o niższym potencjale (np. masa). Współcześni elektronicy są najczęściej tak przyzwyczajeni do tej reguły, że wręcz intuicyjnie traktują połączenia umieszczone na górze schematu jako te o wyższych potencjałach – zwłaszcza w przypadku linii zasilania. Odstępstwa od opisanej zasady można spotkać właściwie tylko w schematach z lat 60. czy 70. ubiegłego wieku.

Drugą często spotykaną praktyką, jeśli chodzi o rozmieszczenie elementów na schematach elektrycznych oraz elektronicznych, jest umieszczanie obwodów wejściowych po lewej stronie, natomiast wyjściowych – po prawej. Tak, jak podczas czytania książki, kiedy przesuwamy wzrok od strony lewej do prawej, tak i tutaj sygnały są niejako „doprowadzane” ze strony lewej, przetwarzane na kolejnych stopniach układu, a sygnały wyjściowe są wyprowadzane po stronie prawej. Sygnał, logicznie rzecz biorąc, przechodzi zatem przez układ w taki sposób, jak tekst przez stronę w naszej europejskiej konwencji czytelniczej. W swojej praktyce elektronicznej spotkasz prawdopodobnie sytuacje, w których zasady tej nie da się zastosować, ale przestrzegaj jej zawsze, gdy tylko będzie to możliwe. Szczególnie przydatna okaże się np. przy rysowaniu schematów zasilaczy: sprawi, że oczywiste stanie się, gdzie mamy wejście, a gdzie wyjście sygnału.

Podobnie postępuj z układami filtrów analogowych czy choćby wzmacniaczy, np. wzmacniacza audio. Zaciski wejściowe będziesz mieć po lewej stronie schematu, po nich znajdzie się stopień przedwzmacniacza, następnie kolejne obwody, aż do końcówki mocy, czyli ostatniego stopnia wzmacniacza, który dostarcza już właściwą moc do głośnika lub słuchawek i który znajdzie się po stronie prawej. Przy tak rozrysowanym schemacie możesz w prosty sposób prześledzić wzrokiem, w jakiej kolejności nasz sygnał elektryczny będzie fizycznie przechodził przez układ. Uporządkowany sposób prezentacji elementów i stopni układu jest też istotny z uwagi na to, że schematy ideowe posiadają niejednokrotnie pewne zaskakujące nie tylko dla początkującego elektronika fragmenty. Jeżeli jednak cała konwencja ułożenia elementów na schemacie jest utrzymana w logicznej, intuicyjnej postaci, wtedy także owe mniej oczywiste elementy czy fragmenty schematu są łatwiejsze do odczytania.

Symbole elementów na schematach ideowych

Symbole elementów używane na schematach elektrycznych i elektronicznych są znormalizowane i zbliżone do siebie niezależnie od tego, w jakim kraju powstaje konkretny schemat. Oczywiście możemy zaobserwować pewne różnice – są one widoczne zwłaszcza przy niektórych typach elementów, takich jak kondensatory spolaryzowane (elektrolityczne) czy cewki (dławiki) i inne elementy indukcyjne. Największe różnice zaobserwujemy w przypadku bramek logicznych i innych elementów podstawowej elektroniki cyfrowej. Na razie nie będziemy się jednak zagłębiać w szczegóły normalizacyjne dotyczące rysowania schematów układów logicznych, zajmiemy się natomiast elementami podstawowymi i najczęściej spotykanymi.

Tworzenie i czytanie schematów elektronicznych w programach komputerowych

W programach komputerowych (np. popularnym programie do projektowania elektroniki Eagle), a także w dużych środowiskach projektowych dedykowanych dla profesjonalnych elektroników (jak Altium Designer) stosowane są także specjalne elementy schematowe. Nie określają one elementów fizycznie lutowanych na płytce drukowanej, ale pozwalają znacznie uprościć schematy ideowe. Są to tzw. net labels, czyli opisy sieci. Jeżeli dwa fragmenty obwodu w danym schemacie układu elektronicznego określone są taką samą nazwą i tym samym symbolem (czasem symbol jest pomijany i jedynym oznaczeniem pozostaje napis umieszczony bezpośrednio nad wolnym końcem linii połączeniowej), to wiemy, że te dwie linie w rzeczywistości są ze sobą połączone. 

Takie podejście pozwala na zwiększenie czytelności schematu ideowego, ponieważ nie musimy prowadzić danej linii przez cały schemat i omijać innych elementów oraz połączeń. Wystarczy, że opiszemy dwie części obwodu tą samą nazwą sieci (ang. net) – oznaczając dane obwody, które są na tym samym potencjale sprawimy, że program sam połączy je ze sobą w sposób logiczny. My natomiast odzyskamy tak potrzebne miejsce do poprowadzenia połączeń i otrzymamy czytelniejszy schemat. Na rysunku przykład rozwiązania. 

Jak widać rezystory (oporniki) oznaczane są jako podłużny prostokąt pusty w środku. Jeżeli przez ten prostokąt przechodzi (lub dochodzi do niego) strzałka z dodatkowym, trzecim wyprowadzeniem, mamy do czynienia z potencjometrem. Dodatkowa trzecia linia to nic innego, jak podłączenie suwaka. Ogniwo oznaczamy natomiast jako dwie kreski, prostopadłe do linii połączeniowych. Dłuższa, często cieńsza, oznacza biegun dodatni, natomiast krótsza i (najczęściej) grubsza wskazuje biegun ujemny, czyli katodę. 

Oczywiście jeżeli mamy do czynienia z baterią – a więc szeregowym połączeniem kilku ogniw – wówczas rysujemy je kolejno, jedno przy drugim, a ich liczba odpowiada najczęściej faktycznej liczbie ogniw, które posiada dana bateria.

Kondensatory oznaczamy nieco podobnie do baterii, przy czym obie kreski są tej samej długości i grubości. W przypadku kondensatorów ceramicznych oraz foliowych takie oznaczenie jest proste, natomiast jeżeli mamy do czynienia z kondensatorem elektrolitycznym, wtedy jedną z kresek zastępujemy prostokątem obrysowanym cienką linią, przy którym znajduje się najczęściej znak plusa. To oznacza, że właśnie ta końcówka kondensatora powinna być połączona z potencjałem wyższym (pamiętaj, że w kondensatorach elektrolitycznych polaryzacja, czyli kierunek napięcia podłączonego do kondensatora, ma ogromne znaczenie).

W przypadku oznaczeń cewek możemy wyróżnić dwie najczęściej spotykane konwencje. Pierwsza, częściej stosowana w USA, to cewka oznaczona poprzez kilka półokręgów, co ma symulować wygląd uzwojeń. Natomiast drugie, uproszczone oznaczenie, to po prostu pełny prostokąt, zamalowany wewnątrz na czarno. Symbol ten spotkasz najczęściej na schematach europejskich jako oznaczenie dławików, np. przeciwzakłóceniowych czy też dławików stosowanych w przetwornicach DC/DC. pl/57-diody" data-wpel-link="exclude" rel="follow noopener noreferrer">Diody oznaczamy jako trójkąt (najczęściej równoboczny) z dorysowaną dodatkową kreską. Kreska oznacza katodę, natomiast podstawa trójkąta – anodę diody. Jeżeli do trójkąta w oznaczeniu diody dochodzą dwie strzałki, mamy do czynienia z fotodiodą, czyli diodą czułą na światło. Natomiast jeżeli strzałki odchodzą od trójkąta na zewnątrz, mamy do czynienia z diodą świecącą, czyli diodą LED.

Oprócz symboli opisanych powyżej warto nauczyć się także różnych wersji oznaczeń elementów stykowych: przycisków lub przełączników. Najbardziej rozpowszechnione i intuicyjne oznaczenia takich elementów pokazaliśmy na rysunku. Pierwszy z nich oznacza (najczęściej, choć nie zawsze) przełącznik bistabilny, czyli taki, który utrzymuje swoją pozycję po przełączeniu (tak, jak wyłączniki zasilania). Drugi symbol stosowany jest w przypadku przycisków monostabilnych, czyli chwilowych – zwierają one obwód tylko wtedy, gdy są wciśnięte. W ten sposób na schematach ideowych oznaczamy najczęściej np. popularne microswitche.

Przyrządy pomiarowe, czyli woltomierze i amperomierze, oznaczamy jako okrąg z wpisaną do środka literą V (dla woltomierzy) lub A (dla amperomierzy). Tego typu elementy obecnie rzadko spotyka się na schematach ideowych, aczkolwiek warto o nich pamiętać, ponieważ do tej pory wiele urządzeń wyposażonych jest we wbudowane wskaźniki analogowe lub cyfrowe. Wymieńmy tu choćby zasilacze czy wzmacniacze audio z analogowym wskaźnikiem (przyrządem wskazówkowym). Tego typu oznaczenia bardzo często spotkać można też w podręcznikach elektroniki czy elektrotechniki, na schematach pokazujących różne układy pomiarowe wykorzystujące właśnie woltomierze czy amperomierze.

Podsumowanie

Umiejętność szybkiego i bezbłędnego czytania schematów ideowych jest kluczowa dla każdego elektronika, dlatego już dziś zachęcamy Cię, abyś zaczął sukcesywnie analizować coraz bardziej złożone rysunki. Nawet jeżeli na początku (zwłaszcza w przypadku dużych urządzeń) będą Cię one przerażały, to z czasem na pewno zaczniesz zauważać w nich pewne znajome już struktury i obwody. 

Umiejętność analizy schematów elektronicznych i elektrycznych nie tylko ułatwia swobodne odczytywanie dokumentacji, w tym zamysłu konstruktora, czy nawet parametrów konkretnych układów lub ich części, ale daje możliwość korzystania z ogromnej bazy schematów dostępnych w książkach, Internecie oraz materiałach producentów. Zdobywając wiedzę na temat oznaczeń i symboli zyskujesz zatem ogromne i bezcenne narzędzie do dalszej nauki i kształcenia w zakresie samodzielnego projektowania.

Schematy elektryczne – FAQ

Co to są schematy elektryczne?

Schematy elektryczne są wykorzystywane do czytelnego przedstawiania całej struktury układu elektrycznego bądź elektronicznego. Ponadto są używane do tworzenia dokumentacji. Innymi słowy są to rysunki techniczne przedstawiające strukturę np. urządzenia elektronicznego, czyli wszystkie jego elementy i sposób, w jaki na siebie oddziaływują (sposób w jaki są połączone).

W czym zrobić schemat elektryczny?

Do tworzenia schematów elektrycznych wykorzystuje się programy typu CAD elektryczny. W wielu przypadkach istnieje możliwość darmowego przetestowania programu w celu sprawdzenia jego funkcjonalności.

Do jakich celów używany jest schemat elektryczny?

Schemat elektryczny jest używany m. in. do tworzenia dokumentacji. Ponadto jest nieoceniony w trakcie czynności serwisowych i diagnostycznych. Pomaga w zlokalizowaniu uszkodzonego elementu lub elementów, a także dostarcza informacji o podzespołach. Dodatkowe informacje dotyczące schematów można znaleźć w tej publikacji.

Jak czytać schematy instalacji elektrycznej?

Na schemacie instalacji elektrycznej można znaleźć symbole i oznaczenia elektryczne. Chcąc prawidłowo odczytać schemat, należy się z nimi zapoznać. Oprócz symboli graficznych, warto zapoznać się także z oznaczeniami przewodów. PE oznacza przewód ochronny. Z kolei L to przewód fazowy. L z liczbą np. L3 oznacza fazę 3. N to przewód neutralny.

Jak oceniasz ten wpis blogowy?

Kliknij gwiazdkę, aby go ocenić!

Średnia ocena: 4. 5 / 5. Liczba głosów: 13

Jak dotąd brak głosów! Bądź pierwszą osobą, która oceni ten wpis.

Anna Wieczorek

Kobieta w męskim świecie robotów. Związana z Botlandem "właściwie od zawsze". Estetka, której wszędzie pełno. Wierzy, że na sen przyjdzie jeszcze czas. Po pracy entuzjastka kultury i kuchni hiszpańskiej.

Anna Wieczorek

Magistrala CAN – Co to jest i jak działa?

Czy magistrale CAN przeżywają swój renesans? Niezupełnie, bo tak naprawdę nigdy nie wyszły z użycia. Zobacz, jak dokładnie wygląda ich technologiczna specyfikacja i do czego są wykorzystywane.

Mateusz Mróz 11 stycznia 2023

Elektronika użytkowa – czyli jaka?

Wśród wielu kategorii urządzeń elektronicznych pojawia się często określenie “elektronika użytkowa”. Jakie sprzęty zaliczają się do tej grupy?

Sandra Marcinkowska 31 stycznia 2023

Połączenie szeregowe i równoległe – podstawowe informacje

Elementy tworzące obwody elektryczne i układy elektroniczne, w zależności od projektu są ze sobą łączone w odpowiednich konfiguracjach. Najbardziej podstawowe rodzaje połączeń pomiędzy nimi to połączenia szeregowe i równoległe.

16 grudnia 2022

25 stycznia 2023

Porównanie białego i czarnego nylonu w druku 3D

Spis treści:1 Porównanie białego nylonu i czarnego nylonu w druku 3D2 Dokładność wymiarowa3 Wygląd i jakość powierzchni4 Właściwości materiału5 Koszt i czas dostawy6 Tolerancje dla SLS i MJF w PCBWay Porównanie

7 grudnia 2022

Trochę późno, ale może jeszcze komuś się przyda.są to materiały z kursu e-learnikgowego z KOWEZiUhttp://www. kno. koweziu. edu. pl/repozytorium-kursow/88-grupa-zawodow-elektryczno-elektroniczno-teleinformatyczna. htmlInstalacje elektryczne

Moduł 6
Schemat montażowy instalacji elektrycznej

1. Symbole graficzne stosowane na schematach instalacji elektrycznych
2. Pojęcie i rodzaje schematów elektrycznych

1. Symbole graficzne stosowane na schematach instalacji elektrycznych
Symbolem graficznym elektrycznym nazywa się znak graficzny oznaczający
obiekt elektryczny lub określający jego podstawowe cechy fizyczne. Wygląd każdego
symbolu graficznego elektronicznego powinien spełniać warunki określone polskimi
normami (PN).
Symbole graficzne różnego rodzaju (znormalizowane do obowiązkowego stosowania, znormalizowane zalecane przez PN oraz spotykane). Wytyczne wykonania symboli i schematów elektrycznych zamieszczono w normie PN-78/E-01245 i PN-82/E01246.
Ze względu na znaczenie symbolu, rozróżnia się symbole graficzne elektryczne:
? przedmiotowe (symbole obiektów),
? uzupełniające (dodatkowy, pomocniczy, wyróżniający), są dodawane do symbolu
ogólnego, efektem jest symbol szczegółowy.
Symbole można podzielić na symbole stosowane do:
a) schematów: symbole ogólne, podstawowe i działowe,
b) planów: symbole uproszczone:
?
plany instalacji wnętrzowych wg PN-83/E-01221,
?
plany linii i sieci wg PN-78/E-01208, PN-81/E-01220,
c) celów informacyjnych - znaki informacyjne na:
?
sprzęcie: PN-83/E-01240, PN-83/E-01247,
?
miernikach: PN-84/E-06501,
?
ostrzegawcze: PN-58/E-08501.
Ze względu na sposób przedstawiania, rozróżnia się symbole jednoliniowe oraz
wieloliniowe. Symbolem kilku przewodów może być jedna linia (przedstawianie jednoliniowe) z oznaczeniem liczby przedmiotów (rys. 1) lub tyle linii, ile jest przewodów,
tzn. każdy przewód jest przedstawiony oddzielną linią (przedstawienie wieloliniowe):

Rys. 6. 1 Symbole jednoliniowe i wieloliniowe
Źródło: Opracowanie własne.

Często spotykanym symbolem rozróżniającym lub uzupełniającym inne są strzałki, rysowane jako element samodzielny lub skojarzony w uzasadniony sposób z innym
symbolem lub jego elementem.
Symbolem końcówki (końcówka z zaciskiem) jest zwykle okrąg, przeważnie nie
jest niezaczerniony, o średnicy 1-2 mm, czasem końcówka jest zakończona wtykiem
(wtyczką) lub gniazdem wtykowym (wtyczkowym) albo listwą zaciskową.
Wymiary i proporcje symboli graficznych elektrycznych
Wg PN-78/E-01245-wymiary nie są znormalizowane
Obowiązuje:
? podobieństwo symboli użytych do symboli w PN (proporcje),
? proporcjonalność grubości linii (max. 3 grubości),
2

? proporcjonalność między bokami prostokąta 2:3,
? konsekwencja w wymiarach symboli w obrębie jednego schematu.
Dozwolone odstępstwa:
? proporcja 2:3 - można zmienić, jeśli trzeba, np. umieścić napis lub symbol uzupełniający,
? grubość linii można zmienić w przypadku:
?
potrzeby wyróżnienia torów głównych,
?
potrzeby wyróżnienia ważności elementu,
?
potrzeby wyróżnienia części obwodu,
?
wymiary symboli można zróżnicować również w celu podkreślenia ważności danego obiektu (PN-78/E-01245-4).
Oznaczenia na rysunkach technicznych elektrycznych
W wielu przypadkach, do opisu symboli graficznych niezbędne okazują się różnego rodzaju oznaczenia:
?
literowe wielkości fizycznych, bezwymiarowych i przyznaków,
?
alfanumeryczne oraz graficzne,
?
kodu literowego obiektów elektrycznych,
?
metody tworzenia oznaczeń identyfikacyjnych,
?
ciągi liczbowe o oznaczeniu E dla wartości znamionowych rezystancji rezystorów i pojemności kondensatorów,
?
przykłady oznaczeń kodowych literowo-cyfrowych do cechowania wartości znamionowych rezystancji i pojemności,
?
barwy oznaczeń kodowych barwnych i odpowiadające im parametry rezystorów stałych,
?
oznaczenia kodowe literowe tolerancji wartości rezystancji i pojemności,
?
oznaczenia kodowe daty produkcji rezystorów i kondensatorów,
?
oznaczenia kodowe literowe barw przewodów,
?
oznaczenia kodowe barw przewodów gołych (szynowych) i izolacji przewodów (kabli, żył),
?
nazwy i oznaczenia przedrostków wielokrotności oraz podwielokrotności,
alfabet grecki.
2. Pojęcie i rodzaje schematów elektrycznych
Schematem elektrycznym (w skrócie schematem) nazywa się rysunek techniczny
przedstawiający, w jaki sposób obiekt lub jego elementy funkcjonalne są współuzależnione i/lub połączone.
Schematy grupy 1 (podstawowe)
Schematy strukturalne (101)
Zawierają symbole elementów funkcjonalnych niezbędne do zrozumienia działania obiektu elektrycznego i połączeń istniejących w rzeczywistości.

3

Schematy funkcjonalne (102)
Zawierają symbole elementów funkcjonalnych, niezbędne - jak w przypadku
schematu strukturalnego (101) - do zrozumienia obiektu elektrycznego i połączeń między nimi, przy czym nie jest konieczne pokazanie ich rozmieszczenia rzeczywistego, natomiast muszą pokazać przebieg procesów zachodzących w poszczególnych elementach
funkcjonalnych.
Schematy grupy 2 (wyjaśniające)
Zadanie - pokazanie wszystkich elementów funkcjonalnych obiektu elektrycznego bez uwzględnienia ich rzeczywistego rozmieszczenia, lecz ze wszystkimi połączeniami między nimi oraz z podaniem punktów przyłączeń, w celu dokładnego wyjaśnienia
działania i przebiegów procesów elektrycznych, z lewa na prawo i/lub z góry na dół.
Schematy zasadnicze (201)
Zadanie - pokazanie i przedstawienie za pomocą symboli (jeśli to możliwe)
wszystkich obiektów, elementów funkcjonalnych, połączeń między nimi i miejsc przyłączeń.
Schematy zastępcze (202)
Zadanie - przedstawienie skomplikowanych układów za pomocą równoważnych
im układów prostszych. Uzyskuje się je ze schematów zasadniczych, w których elementy
funkcjonalne lub ich grupy zastępuje się równoważnymi im układami złożonymi z elementów elektrycznych prostych, np. R, L, C, przedstawionych za pomocą symboli graficznych.
Schematy grupy 3 (wykonawcze)
Zadanie - pokazanie połączeń elektrycznych wszystkich elementów obiektów
przez przedstawienie i opisanie: przewodów, wiązek, kabli, wyprowadzeń, doprowadzeń, końcówek (zacisków), złącz, przepustów itp. Wyróżnia się schematy wykonawcze:
? połączeń wewnętrznych (301),
? połączeń zewnętrznych (302),
? przyłączeń (303).
Schematy połączeń wewnętrznych (301)
Przedstawiają wzajemne położenie wszystkich elementów funkcjonalnych oraz
połączenia między nimi, przy czym zawierają one informacje dotyczące szczegółów konstrukcyjno-wykonawczych, rodzaju przewodów, ich przebiegu, a także miejsca ich wyprowadzenia (zaciski) itp.
Schematy połączeń zewnętrznych (302)
Zawierają symbole elementów funkcjonalnych oraz ich połączeń elektrycznych
w miejscu zainstalowania.
Schematy grupy 4 (plany)
Zadaniem schematów grupy 4 (planów) jest określanie położenia (lokalizowanie)
obiektów lub ich części składowych (również w terenie), lub przedstawienie usytuowania sieci instalacji elektrycznych, a w razie potrzeby także trasy połączeń elektrycznych
(linii, przewodów, kabli itp. ). Rodzaje planów:
? plany rozmieszczenia (obiektów) (401),
? plany instalacji (402),
? plany sieci lub plany linii (403).
Plany rozmieszczenia (401)
Pokazują usytuowanie obiektów elektrycznych lub ich części, na planie architektonicznym.
4

Ulica

3600

Strona przednia

1209

800 x 1960

1100

1000

5180

4 x 1000? 4000

Ulica

1400

5100

Rys. 2 Przykładowy plan rozmieszczenia
Źródło. http://zuig. el. pcz. czest. pl/jackrat/gzk/gzk_2. htm

Plany instalacji (402)
Przedstawiają obiekty elektryczne lub ich części za pomocą symboli ogólnych,
zwanych najczęściej instalacyjnymi, wyjątkowo prostokątów (kwadratów) i obrysów
(konturów).

Rys. 3 Plan instalacji
Źródło: http://zuig. htm

5

Plany sieci i plany linii (403)
Pokazują obiekty i ich elementy oraz połączenia występujące między nimi. Elementy obiektów są przedstawione symbolami ogólnymi i/lub symbolami w postaci prostokątów (kwadratów). 4 Plan sieci
Schematy elektryczne dzieli się na dwie podstawowe grupy:
a) schematy ideowe,
b) schematy wykonawcze (montażowe).
Schemat ideowy prezentuje układ połączeń urządzenia elektrycznego przedstawiając przede wszystkim działanie funkcjonalne układu, bez uwzględniania elementów spełniających funkcje pomocnicze i dodatkowe.
W dokumentach urządzeń sterowniczych i sygnalizacyjnych stosuje się przeważnie trzy podstawowe rodzaje schematów ideowych: a) schemat funkcjonalny, b) schemat zasadniczy oraz c) schemat blokowy. Schemat funkcjonalny określa funkcjonalne
zależności technologiczne lub elektryczne między elementami lub członami układu.
Schemat zasadniczy, zwany również schematem rozwiniętym, przedstawia powiązanie
obwodów głównych z obwodami wtórnymi oraz pokazuje szczegółowe zasady działania
układu elektrycznego. Schemat blokowy, zwany również schematem strukturalnym,
przedstawia w sposób uproszczony funkcjonalne człony układu. Schemat blokowy rysowany jest w postaci bloków i torów sygnałowych bez wnikania w sposób rozwiązywania schematu elektrycznego.

6

Rys. 5 Przykład schematu ideowego

Schemat wykonawczy zwany również schematem montażowym (lub roboczym)
przedstawia graficznie układ połączeń wewnątrz lub na zewnątrz urządzenia. Na schematach wykonawczych wykazuje się konkretne połączenia między aparatami,
z uwzględnieniem przybliżonego, przestrzennego rozmieszczenia tych aparatów.
Zgodnie z ogólnie przyjętą zasadą, symbole należy rysować w stanie:
a) beznapięciowym,
b) w którym dany element nie jest pobudzony przez siłę zewnętrzną, np. nacisk mechaniczny.

7

Rys. 6 Przykład schematu wykonawczego
Ogólne wytyczne sporządzania dokumentacji
Schematy elektryczne układu napędowego, wchodzące w skład dokumentacji, wykonuje się najczęściej na arkuszach o formacie A4 lub wielokrotności A4, które są opisane
(ponumerowane i podzielone na kolumny). W każdej kolumnie jest opisana funkcja danej
części układu. Ułatwia to czytanie schematów oraz identyfikację poszczególnych elementów
wyposażenia elektrycznego, które mogą się znajdować na różnych arkuszach ze względu na
spełniane funkcje. Tak więc, w dokumentacji jest konieczne wprowadzenie odpowiedniej
systematyki opisywania podzespołów, aparatów i elementów składowych, aby łatwo można było je zidentyfikować na różnych schematach. Normy krajowe i międzynarodowe podają kody literowe podzespołów, aparatów, elementów itp., które stosuje się przy opracowywaniu poszczególnych schematów dokumentacji. Jeżeli w danym układzie jest więcej elementów o takiej samej literze, to odróżnia się je cyfrą, która występuje po literze, np. K7
oznacza, że jest to stycznik lub przekaźnik o kolejnym numerze 7. Bardziej złożone schematy elektryczne poprzedza legenda uwzględniająca oznaczenia nieobjęte normami.
Oznaczenia podzespołów
Urządzenia elektryczne, takie jak styczniki i silniki elektryczne, muszą być
w określony sposób oznaczone. Przyjęta symbolika jest pomocna zarówno przy realizacji rozbudowanych połączeń, jak i ewentualnym szukaniu błędów w realizowanym
układzie. Rodzaj urządzenia jest oznaczany dużą literą. Na przykład literą K oznacza się
styczniki lub przekaźniki, literą M silniki elektryczne. Po literze oznaczającej rodzaj
urządzenia wpisuje się liczbę zawierającą od jeden do trzech cyfr. Liczba ta stanowi bieżący numer danego urządzenia, np. symbol K4 oznacza czwarty stycznik w danym ukła8

dzie połączeń. Dokumentacja techniczna jest to zbiór rysunków, objaśnień i różnych dokumentów, które umożliwiają wykonawcy instalacji wykonać ją dokładnie tak, jak to
zdecydował projektant. Dokumentacja techniczna instalacji elektrycznej obejmuje przede wszystkim dwa rodzaje rysunków:
? schematy instalacji,
? plan instalacji.
Wykonuje się je przy użyciu znormalizowanych symboli. Schemat instalacji ma wyjaśnić jej układ funkcjonalny, przedstawia połączenia jej elementów w sposób możliwie prosty i przejrzysty. Schemat instalacji rysuje się jednoliniowo, a tylko w przypadku skomplikowanych i nietypowych połączeń - przedstawia się go wieloliniowo. Plan instalacji jest
podstawowym rysunkiem informacyjnym, jak wykonać instalację. Rysuje się go w ujęciu
topograficznym; na uproszczonym planie poszczególnych kondygnacji budynku, zwykle w
skali 1:100, nanosi się trasy przewodów, rozmieszczenie tablic rozdzielczych, puszek rozgałęźnych, łączników i gniazd wtyczkowych. Podaje się wszelkie informacje niezbędne wykonawcy, np. liczbę, typ, przekrój i sposób ułożenia przewodów (w postaci umownych oznaczeń), sposób wykonania nietypowych szczegółów (w postaci dodatkowych szkiców).
Instalacja elektryczna powinna być tak wykonana, by wystarczyła na co najmniej 25 lat i w tym celu:
? przekrój przyłącza i wlz powinien być dobrany z pewnym nadmiarem,
? wymiary głównych rozdzielnic, szybów, korytek rurek instalacyjnych powinny
być dobrane z nadmiarem,
? dobrze jest zastosować zapasowe, początkowo niewykorzystane rurki i przedziały w korytkach oraz wolne moduły w rozdzielnicach na obwody, bądź instalacje
o których dziś w ogóle nie wiadomo, że będą potrzebne.
Mieszkania o małym poborze mocy są zasilane jednofazowo. Zasilanie trójfazowe
jest potrzebne, jeśli:
? w mieszkaniu jest odbiornik trójfazowy (ogrzewacz pomieszczenia o mocy przekraczającej 2 kW lub inny odbiornik o mocy większej niż 4 kW) i/lub
? pobór mocy przekracza lub w przyszłości może przekraczać 5 kW.
Liczbę obwodów odchodzących z tablicy mieszkaniowej i rozdział obciążenia na
poszczególne obwody ustala się wg. następujących zasad:
1. Podział instalacji na obwody powinien być logiczny; pojedynczy obwód powinien
zasilać jeden odbiornik dużej mocy albo oświetlenie kilku sąsiadujących pomieszczeń, albo gniazda wtyczkowe w sąsiadujących pomieszczeniach, albo
oświetlenie i gniazda w określonych pomieszczeniach. Odbiorniki o dużym poborze mocy (kuchnia elektryczna, pralka z podgrzewaczem wody, zmywarka naczyń, ogrzewacz wody, ogrzewacz pomieszczenia) powinny mieć osobny obwód.
3. Jeden obwód oświetleniowy powinien zasilać nie więcej niż 20 wypustów oświetleniowych.
4. Jeden obwód gniazd wtyczkowych powinien zasilać nie więcej niż 10 gniazd.
5. W mieszkaniu zasilanych trójfazowo obwody jednofazowe powinny być przyłączane w sposób zapewniający równomierne obciążenie faz.
Po rozdzieleniu obciążenia na obwody, dla każdego obwodu trzeba określić właściwe zabezpieczenie i przekrój przewodów.
9

Tabela 6. 1. Oznaczenia stosowane na schematach elektrycznych

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

Bibliografia:
1. Bartodziej G., Kałuża E. : Aparaty i urządzenia elektryczne. Warszawa, WSiP 2000
2. Bastian P., Schuberth G., Spielvogel O., Steil H. -J., Tkotz K., Ziegler K. : Praktyczna
elektrotechnika ogólna. Warszawa, Rea 2010
3. Kotlarski W., Grad J. Warszawa, WSiP 2011
4. Markiewicz H. : Instalacje elektryczne. Warszawa, WNT 2011
5. Musiał E. : Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne. Warszawa, WSiP 2005
6. Dobrzański T. : Rysunek techniczny maszynowy. Warszawa, WNT 2005
7. Giełdowski L. : Wymiarowanie, ćwiczenia i zadania rysunkowe. Warszawa, WSiP
1999
8. Lewandowski T. : Rysunek techniczny dla mechaników. Warszawa, WSiP 2004
9. Paprocki K. : Rysunek techniczny. Warszawa, WSiP 1995
10. Praca zbiorowa. : Praktyczna elektrotechnika ogólna. Warszawa, REA 2003
11. Sapiński T. : Czytam rysunek elektryczny. Warszawa, WSiP 1996
12. Waszkiewiczowie E. i S. : Rysunek zawodowy. Warszawa, WSiP 1999
13. Polska Norma PN-IEC 60634 (wieloarkuszowa) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
14. Polska Norma PN HD 361 S3:2002 Klasyfikacja przewodów i kabli.

22